Żelazo i ferrytyna – co to za parametry?

Żelazo jest to mikroelement, który jest niezbędny do funkcjonowania organizmu, ponieważ pełni w nim naprawdę wiele ważnych funkcji, w tym: 

• uczestniczy w procesie produkcji hemoglobiny, która transportuje tlen z płuc do wszystkich tkanek i narządów w organizmie, 

• jest niezbędne do przebiegu wielu reakcji metabolicznych, np. uczestniczy w metabolizmie cholesterolu, czy produkcji energii w komórkach,

• sprzyja detoksykacji szkodliwych substancji w wątrobie,

• uczestniczy w produkcji neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina, 

• wpływa również na pracę tarczycy, jest on niezbędny do prawidłowej konwersji hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny. 

Dzienne spożycie żelaza u kobiet w okresie rozrodczym powinno wynosić 18 miligramów, natomiast u mężczyzn 10 miligramów. Zapotrzebowanie na żelazo u kobiet w wieku rozrodczym jest większe ze względu na krwawienia miesięczne, czyli regularną utratę krwi.

Ferrytyna jest białkiem ostrej fazy, którego stężenie wzrasta w odpowiedzi na procesy zapalne w organizmie. W sytuacji braku ognisk zapalnych, jej poziom stanowi dobry wskaźnik stanu zapasów żelaza w organizmie. Ferrytyna pełni bowiem rolę magazynu żelaza, a jej stężenie odzwierciedla ilość tego pierwiastka, który jest dostępny dla organizmu.

Dlatego warto regularnie monitorować poziom ferrytyny, ponieważ wczesne wykrycie jej niskiego poziomu pozwala uniknąć rozwoju anemii z niedoboru żelaza. W początkowej fazie, gdy spada jedynie poziom ferrytyny, interwencja jest stosunkowo prosta i szybka. Z kolei, gdy nie zareagujemy odpowiednio wcześnie może dojść do rozwoju anemii z niedoboru żelaza, co wiąże się nie tylko ze spadkiem poziomu ferrytyny, ale także z obniżeniem stężenia hemoglobiny we krwi.  Wtedy leczenie wymaga większego zaangażowania i dłuższego czasu. Wczesna reakcja na niski poziom ferrytyny pozwala więc uniknąć poważniejszych komplikacji zdrowotnych i przyspiesza proces powrotu do pełnej równowagi.

Optymalne wartości ferrytyny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu to powyżej 50 ng/ml dla kobiet i 70-150 ng/ml dla mężczyzn.

Objawy niskiego poziomu żelaza i ferrytyny Niski poziom żelaza i ferrytyny w organizmie może prowadzić do wielu nieprzyjemnych objawów. Zrozumienie, jakie sygnały wysyła nasz organizm w przypadku ich niedoboru, jest kluczowe, aby szybko zareagować i uniknąć poważniejszych konsekwencji zdrowotnych.

Do najczęstszych objawów należą:

• Przewlekłe zmęczenie

• Spadek energii

• Zaburzenia koncentracji

• Nerwowość

• Drażliwość

• Senność

• Wypadające włosy

• Łamliwe paznokcie

• Częste infekcje

• Sucha skóra 

Bagatelizowanie objawów niskiego poziomu żelaza i ferrytyny może prowadzić do pogłębienia niedoboru, co zwiększa ryzyko rozwoju anemii. Wczesna diagnoza i odpowiednia reakcja pozwala uniknąć komplikacji i przyspieszyć proces leczenia.

Jakie są przyczyny niskiego poziomu żelaza i ferrytyny?

Przyczyny są różnorodne, jednak na początku należy je zaadresować, aby skutecznie podjąć dalsze działania. Można wyróżnić cztery główne kategorie powodów, które prowadzą do tego stanu:

Nieodpowiednia dieta Niedobory żelaza mogą wynikać z diety ubogiej w produkty bogate w ten pierwiastek, szczególnie w przypadku osób na dietach roślinnych, ponieważ żelazo roślinne wchłania się gorzej niż żelazo pochodzenia zwierzęcego.

Przewlekła utrata żelaza Regularna utrata krwi, np. przez obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego (np. wrzody), dróg oddechowych (np. krwawienia z nosa) czy układu moczowego, prowadzi do stopniowego wyczerpywania zapasów żelaza w organizmie.

Upośledzone wchłanianie żelaza Problem może tkwić w zdolności organizmu do efektywnego wchłaniania żelaza. Często przyczyną jest dieta bogata w substancje blokujące wchłanianie żelaza, stosowanie niektórych leków, choroby przewodu pokarmowego (np. celiakia, IBD), resekcja żołądka lub jelit, a także infekcje, jak Helicobacter pylori, czy pasożyty.

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo W pewnych okresach życia organizm wymaga większej ilości żelaza, np. u kobiet w ciąży i karmiących piersią, u kobiet z obfitymi miesiączkami oraz u sportowców, którzy intensywnie trenują.

Dlaczego nie warto sięgać od razu po suplementy?

Suplementacja żelaza jest często pierwszym krokiem, gdy wyniki badań wskazują na jego niski poziom. Jednak warto pamiętać, że przyjmowanie suplementów bez zrozumienia przyczyny niedoboru może nie tylko być nieskuteczne, ale także szkodliwe. Nadmierna suplementacja może prowadzić do zbyt wysokiego poziomu żelaza w organizmie, co wiąże się z ryzykiem poważnych uszkodzeń organów, takich jak wątroba czy serce.

Jeżeli zidentyfikujemy przyczynę niedoboru, warto skupić się na wprowadzeniu prawidłowo zbilansowanej diety, bogatej w produkty zawierające żelazo oraz na wspomaganiu jego wchłaniania. Koncentrując się na tych aspektach, możemy znacząco poprawić poziom żelaza w organizmie, przywracając równowagę i wspierając zdrowie w naturalny sposób.

Wskazówki na podniesienie poziomu żelaza i ferrytyny

W produktach spożywczych żelazo występuje w dwóch postaciach – hemowej i niehemowej. Istotną informacją jest różnica w przyswajalności obu form żelaza: żelazo hemowe jest przyswajane w około 20%, podczas gdy żelazo niehemowe tylko w około 5%. 

• Źródła żelaza hemowego: czerwone mięso, podroby, wątróbka, ryby. 

• Źródła żelaza niehemowego: jaja, pełne ziarna zbóż (kasze, ryż brązowy, makarony pełnoziarniste, razowe pieczywo, płatki zbożowe), kakao, orzechy, pestki, nasiona, zielone warzywa (natka pietruszki, brokuł, szpinak), buraki, brukselka

• Aby poprawić wchłanianie żelaza, warto spożywać produkty bogate w ten pierwiastek w połączeniu z żywnością bogatą w witaminę C. Do takich produktów należą świeże owoce, zwłaszcza jagody, kiwi, czarna porzeczka, truskawki, owoce dzikiej róży oraz cytrusy. Również świeże warzywa, takie jak kapusta biała, kapusta kiszona, ogórki kiszone, pomidory, szczypiorek, natka pietruszki wspomagają wchłanianie żelaza.

• Warto także rozważyć wprowadzenie suplementacji laktoferyną, probiotykiem ze szczepem Lactobacillus plantarum 299v oraz maślanem sodu, które wspomagają proces efektywnego wchłaniania żelaza.

Dodatkowo:

• Wapń może hamować przyswajalność żelaza, dlatego należy unikać łączenia produktów bogatych w ten pierwiastek z produktami bogatymi w żelazo, przede wszystkim jest to mleko i jego przetwory (sery, maślanki, jogurty, kefiry). 

• Produkty bogate w fosforany (sery, wędliny, wyroby garmażeryjne, słone przekąski, słodkie napoje gazowane) utrudniają wchłanianie żelaza. 

• Garbniki i taniny występujące głównie w kawie i herbacie, czerwonym winie, kakao i gorzkiej czekoladzie, zmniejszają wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym, dlatego nie należy spożywać tych napojów podczas posiłków bogatych w żelazo (pomiędzy ich spożyciem, a przyjęciem preparatu z żelazem, zalecana jest 2 - 3h przerwa).

• Przyjmowanie magnezu i żelaza w tym samym czasie może zaburzać jego przyswajalność.

Na koniec

Niedobór żelaza i ferrytyny może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego ważne jest, aby nie bagatelizować objawów i odpowiednio na nie reagować. W przypadku niedoboru żelaza warto najpierw skupić się na znalezieniu przyczyny, zamiast od razu sięgać po suplementy. Wiele możemy osiągnąć poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę, dbając również o poprawne wchłanianie żelaza. Należy pamiętać, że nadmiar żelaza w organizmie może być toksyczny, prowadząc do uszkodzeń wątroby i wywołując stany zapalne. Dlatego suplementacja na własną rękę nie jest zalecana, a wszelkie działania powinny być podejmowane po konsultacji z lekarzem.